ابراهیم بن موسی کرکیاِبْراهیمِ کَرَکی، امام برهان الدّین ابواسحاق بن موسی بن بلال (۷۷۶-۸۵۳ق/۱۳۷۴-۱۴۴۹م)، ادیب، نحوی، محدّث، مورخ، مفسر، فقیه و قاضی و از عالمان بنام شافعی بود. ۱ - محل تولددر کَرَک‌ِ شوبک (شرق اردن) زاده شد. در کودکی پدرش را از دست داد. ۲ - تحصیلاتپس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، به تحصیل ادبیات، حدیث ، منطق ، فقه و اصول پرداخت و در فلسطین ، مصر (به ویژه در الازهر ) و شام ادامه تحصیل داد و از شماری از عالمان و محدّثان اجازه روایت یافت. [۱]
تونکی، محمدحسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۴۶-۴۴۷، بیروت، ۱۳۴۴ق.
[۲]
سخاوی، محمد، التبر المسبوک، ج۱، ص۱۷۵، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
[۳]
سیوطی، جلال‌الدین، نظم العقیان، ج۱، ص۲۹، به کوشش فیلیپ حتی، ۱۹۲۷م.
۳ - محل وفاتابراهیم مدتی در شهرهای خلیل و قدس زیست و آنگاه به مصر کوچید و در ۸۰۸ق/۱۴۰۴م در قاهره ماندگار شد [۴]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۱، بیروت، ۱۳۸۹ق، ۱/۷۱.
و بیش‌تر دوران تحصیلات عالی خود را در این شهر گذراند و تقریباً تا پایان زندگی در همان‌جا زیست و در آن‌جا درگذشت.۴ - سفر به حجیک بار به مکه سفر کرد و حج گزارد. [۵]
سخاوی، محمد، التبر المسبوک، ج۱، ص۱۷۵، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
۵ - منصب قضاوتوی از سوی جلال بلقینی، از عالمان قاهره، به کار قضاوت پرداخت و پس از آن برای تصدی امور قضاوت و تنظیم امور موقوفات به یکی از آبادیهای مصر فرستاده شد. همچنین در ۸۲۷ق/۱۴۲۴م نیز برای قضاوت به برخی از آبادیهای اطراف قاهره رفت. [۶]
تونکی، محمدحسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۴۷، بیروت، ۱۳۴۴ق.
در ۸۲۹ق در منوف مصر به قضاوت و ارشاد پرداخت و پس از آن به قاهره بازگشت. [۷]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۷۱، بیروت، ۱۳۸۹ق، ۱/۷۱.
۶ - تجارتاو در همان حال که قضاوت می‌کرد، به خرید و فروش و بازرگانی نیز اشتغال داشت [۸]
سخاوی، محمد، التبر المسبوک، ج۱، ص۱۷۵، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
و در همان حال به ارشاد و امور مذهبی مردم می‌پرداخت.۷ - مهارتهای علمیابراهیم افزون بر تبحّر در فقه و ادب، در ابواب قرائب قرآن کریم و دانشهای مربوط به آن مهارت کافی داشت و به این علم شهرت یافت. او علم قرائت را درس می‌داد. ۸ - تألیفات در باب علم قرائتدراین مورد آثاری پدید آورد که الاسعاف فی معرفة القطع و الاستئناف نمونه‌ای از آن است. وی سپس آن را تخلیص کرد و لحظة الطرف فی معرفة الوقف نام نهاد و آنگاه کتابی دیگر که جامع آن دو کتاب بود با عنوان التوسط بین اللحظ و الاسعاف نوشت. [۹]
تونکی، محمدحسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۴۶-۴۴۷، بیروت، ۱۳۴۴ق.
۹ - تألیفات قرآنیکرکی نوشته‌های دیگری در علوم قرآنی دارد که بدین قرارند: درة القاری المجید فی احکام القرائة و التجوید، الا¸لة فی معرفة الامالة (نسخه‌ای خطی از آن در دار الکتب الطاهریة دمشق موجود است)، حل الرمز فی وقف حمزة و هشام علی الهمز، انموذج حل الرموز، اعراب المفصل، عمدة الهمام فی مذاهب السبعة الاعلام و حاشیه بر تفسیر قاضی علاءالدین ترکمانی حنفی. [۱۰]
تونکی، محمدحسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۴۴۶-۴۴۷، بیروت، ۱۳۴۴ق.
[۱۱]
سیوطی، جلال‌الدین، نظم العقیان، ج۱، ص۲۹-۳۰، به کوشش فیلیپ حتی، ۱۹۲۷م.
۱۰ - تألیفات در باب علم نحو و ادبیات عربابراهیم در علم نحو و ادب عرب صاحب نظر بود و آثاری چند در این علم برجای نهاد که برخی بدین شرح است: مرقاة اللبیب الی علم الاعاریب، شرح الفیة ابن مالک، شرح فصول ابن معطی. [۱۲]
سیوطی، جلال‌الدین، نظم العقیان، ج۱، ص۳۰، به کوشش فیلیپ حتی، ۱۹۲۷م.
۱۱ - تألیفات فقهیابراهیم در علم فقه نیز توانا بود. نوشته‌هایی در این زمینه به او منسوب است که برخی بدین عنوان‌ها یاد شده است: مختصر الروضة ، (نسخه خطی آن در کتابخانه اوقاف موصل موجود است)؛ شرح تنقیح اللباب نوشته حافظ ولی الدین احمد عراقی و مختصر الورقات امام الحرمین. گفته شده است که اثری نیز با عنوان النکت علی الشاطبیّة تألیف کرده است. ۱۲ - تاریخ وفاتابراهیم در ۱۱ رمضان ۸۵۳ ق/ ۲۸ اکتبر ۱۴۴۹م در گذشته است. ۱۳ - فهرست منابع(۱) بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح المکتون، ۱۹۷۱م، ۲/۱۲۴. (۲) تونکی، محمدحسن، معجم المصنفین، بیروت، ۱۳۴۴ق. (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م، ۱/۸۵، ۱۴۸، ۶۸۶، ۷۴۲. (۴) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۳۸۹ق، ۱/۷۱. (۵) سخاوی، محمد، التبر المسبوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة. (۶) سیوطی، جلال‌الدین، نظم العقیان، به کوشش فیلیپ حتی، ۱۹۲۷م. (۷) کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، مکتبة المثنی، ۱/۱۱۸. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم کرکی»ج۲، ص۷۱۲. |